Президент: «Азаматтардың мүддесі мен сұранысы – Қазақстанның экономикалық даму стратегиясының өзегі. Яғни, адамның қажеттілігі әрдайым басты назарда болады. Бұл жұмыс табанды түрде жүргізілуге тиіс. Елімізде жыл сайын 400 мыңнан астам бала дүниеге келеді. Жыл соңына дейін халқымыздың саны 20 миллионға жетеді. Өмір сүру ұзақтығы да артып келе жатыр. Былтыр бұл көрсеткіш 74 жастан асты»,-десе облыс орталығы атанған киелі шаһарға қоныстанушылар қатары күн санап артуда.
Осыған орай қаланы абаттандыруға жаңа көзқарастар мен көпшілік талабы өсе түсуде. Түркістан – туристік қала, сырттан келетін қонақтар көп. Осы ретте қоғамдық орындарды абаттандыру мәселесі бойынша атқарылып жатқан жұмыстар аз емес. Түркістан – түркі дүниесінің рухани орталығы, ірі мәдени қала деген мәртебесі бар. Түркістан қаласын еліміздің ірі туристік орталығына айналдыру мақсаты белгіленген. Осы ретте қалада көптеген кешенді шаралар жүзеге асырылуда. Қаланы жасыл қалаға айналдыру, қала тұрғындарын жайлы тұрмыс деңгейіне жеткізу бойынша бірнеше кезеңдік жұмыстар жүріп жатыр.
Оның ішінде абаттандыру мақсатында 32 парк пен аллеялар бар. Жалпы, Түркістан қаласының қазіргі таңдағы көгалдандыру жұмыстары мен күтіп-баптау жұмыстары жалпы 258 нысанда, аумағы 626 гектарды құрайды. Оның ішінде саябақтар бойынша – 32 нысан 318 гектарды алады. Скверлер, бульварлар – 32 нысан, 59 гектарды, жасыл аймақтар мен көше бойлары – 47 нысан, 189,4 гектарды құрайды. Ал, жалпы қала көшелерінің бойында орналасқан жасыл желектер мен ағаш көшеттеріне келсек, олардың ұзын саны – 154 көше, яғни 59,4 гектарды құрайды. Бұл қала тұрғындары мен қонақтарының жанына жайлы демалыс орталықтарына айналып келеді.
Жалпы қала аумағындағы нысандарды күту жұмыстарын 2500 жұмысшы мен 450 техника атқарады. Сонымен қатар, 2022 жылы балалар жылына орай қала көлемінде тұрғындардың өтінішімен 10 жерге спорт алаңшалары мен ойын алаңшаларының құрылысы жүргізіліп, халық игілігіне берілді. Биылғы жылы сол үрдісті жалғастыру мақсатында, 25 жерге спорт алаңшасы мен ойын алаңшасын салуға бюджет есебінен қаражат қарастырып, қазіргі таңда құрылыс монтаждау жұмыстары жүргізілуде. Қала ішіндегі және көп қабатты үйлер аулаларындағы спорт алаңдары мен ойын алаңдары соңғы үлгідегі техникалық нормаларға сай келетін ойын элементтерімен қамтамасыз етілді.
Жалпы абаттандыру жұмыстары Түркістан қаласының даму бағдарламасына сәйкес, кезең-кезеңімен жүргізілетін болса, 2025 жылдың соңына қарай халық көп шоғырланған аумақтар мен көп қабатты үйлердің алды толығымен абаттандырылып, қала тұрғындары мен қонақтарына қолайлы жағдай жасалмақ. Қала ішіндегі 22,5 шақырымды құрайтын ирригациялық арықшалар іші қала әкімдігіне қарасты мекемелер тарапынан толықтай тазаланып, қазіргі таңда су қабылдауда. Қала ішіндегі көгалдарға және басқа да қажетті аумақтарға су апару үшін қажеттілігіне қарай «Жасыл Түркістан» мекемесі қызмет атқаруда. Тал-дарақтарды суаруға жаз маусымында су жетіспей қалады. Бұл мәселені шешу мақсатында қала бойынша жасыл алқапты суарудың гидрантты жүйесіне көшірілген. Қала көлемінде гидрантты жүйемен суғару жұмыстары 10 кезеңге бөлінген. Бұл бойынша да жүйелі жұмыстар жүріп жатыр екен. Бұл суды үнемді пайдалануға мүмкіндік беретін тиімді суару әдісі. Яғни: су буға айналып азаймайды, жол жөнекей жерге сіңіп, соңына жетпей қалмайды, суарылатын нысандарға нақты, шығынсыз жетіп отырады.
ШӨЛДІ АЙМАҚТАҒЫ ОАЗИС
«Жалпы, әлемдегі ахуалдың күрделі екенін көріп отырсыздар. Барша адамзат түрлі сын-қатермен бетпе-бет келуде. Көптеген ел табиғи апатты, электр қуаты мен азық-түлік тапшылығын бастан өткеруде. Мамандардың айтуынша, биылғы шілде әлем тарихындағы ең ыстық ай болды. Көптеген елде инфляция өршіп, қымбатшылық болып жатыр. Мемлекеттер арасында түрлі текетірес, қарулы қақтығыс белең алды. Босқындардың саны 110 миллионнан асты. Мұның бәрі Қазақстанға да салқынын тигізеді. Бірақ біз жаһандық дүрбелең дәуірінде өз бағдарымыздан адаспаймыз. Әрине, даму жолымыз әрдайым теп-тегіс, даңғыл болмайды. Ешкім де сырттан келіп, Қазақстанды көркейтіп жібермейді. Ол үшін еліміздің әрбір азаматы заман талабына сай болуға тиіс. Жалпы, халқымыз осындай дағдарыс кезінде біртұтас болуы керек. Басқа жол жоқ», — деді Президент.
Түркістан өңірі шөлді аймаққа жатқанымен су көздерін тиімді пайдалана отырып аз уақытта ғана әсем бақтары баураған оазиске айналып үлгерді.
Ағаштардың қаламызды жерсініп, алып кетуі, жалпы нәтижесі бойынша проблема жоқ емес. Бұл бағытта бірқатар жұмыстар атқарылып келеді. Қала аумағында егіліп жатқан талдар көбіне «Елдар қарағайы», қара ағаш, терек, тұт ағашы, жиде талдары. Осы ағаштар Түркістан топырағын жерсініп, тез алып кетіп жатыр. Жерсінбейтіні көбіне декоративті ағаштар. Қаланы көріктендіру мақсатында декоратив ағаштар: шыршалар, қайыңдар егілген. Бірақ олардың жерсінуі қиын болып тұрғанын жасырмайды мамандар. Бұл бойынша арнайы мамандар: агрономдар, ботаник-ғалымдар жұмыс жасап жатыр. Келісімшарт бойынша мердігер мекеме үш жылға дейін ағаштарды өсіріп, күтіп-баптауға кепілдік береді. Сол 3 жылдың ішінде қураған ағаштарды қайта егіп, қалпына келтіруге мердігер тарап міндеттенеді. Қураған ағаштардың орнына қайтадан егуге мемлекет қайта қаржы бөлмейді. Шарттағы міндеттемеге сәйкес шығынды өтеп, қалпына келтіреді, орындамаған жағдайда шығындарды сот арқылы мемлекетке қайтарылады. Ондай жағдайлар да болды. Жалпы, осыған дейін егілген талдардың өнімділігі – 60 пайыз. Алдағы уақытта оны 70-75 пайызға жеткізу көзделуде.
Жалпы, Түркістан шөлді аймақ белдеуіне жатады, көгалдандыру біршама күрделі жұмыс. Ағаштардың жерсінуі, көгалдандыруда нәтижеге жетуі үшін жергілікті жердегі тұқымбақтарға ден қойылып келеді. Мұнымен «Жасыл аймақ» ЖШС айналысады. Биылғы жыл осы «Жасыл аймақтың» және ХҚТУ ботаникалық бағының тұқымбағынан көшеттер алып отырғызды. Одан бөлек жаңа 3 га жерге тұқымбағы құрылды. Әзірге сынама ретінде құрылды, 3 жылдан кейін нәтижесі белгілі болады. Егер нәтижелі болса, алдағы уақытта осы тұқымбақтың көлемін ұлғайтып, дамыту жоспары қарастырылып отыр.
ҚАЛА ТАЗАЛЫҒЫНА ТҰРҒЫНДАР ДА ЖАУАПТЫ
«Әділетті Қазақстанды құрамыз десек, саяси-экономикалық реформа жасау жеткіліксіз. Ең бастысы, қоғамдық сана, азаматтардың ниеті өзгеруі керек. Онсыз басқа жұмыстың бәрі бекер. Мен бұл туралы Ұлттық құрылтайдың екінші отырысында нақты айттым», — дейді Мемлекет басшысы.
Түркістан қаласын абаттандыру және көкжелектендіру үлкен қарқынмен жүргізілгенімен пайдалануға берілген нысандарды күтіп ұстауға қалалықтардың азаматтық позициясы мәдениеттілік пен адалдыққа бағытталуы тиіс. Мәселен, өткен жылдары «Бірліктегі» қоқыс алаңы туралы БАҚ-та біраз дабыл қағылды. Білуімізше, Түркістан облысы заңсыз қоқыс полигондары көп өңір екенбіз, осы мәселенің және қала ішінің тазалығы жөнінде айта берсе мәселе баршылық. Десе де оның шешімін табу жолдары да қарастырылып жатқанын естен шығармау керек.
Жалпы қала көлемінде санитарлық тазалық жұмыстарымен «Түркістан Жарық-Тазалық» ЖШС және «ШымкентСпецКомплекс» ЖШС айналысады.
Қалада 875 көше бар. Оның ішінде механикалық жолмен тазаланатын 136 көше, қолмен тазаланатын 787 көше. Орталық маңызы бар 39 көшеге арнайы техникалар бекітіліп, күніне 2-3 реттен тазалық жұмыстары жүргізіліп, көше бойлары жуылып тұрады.
Қала аумағы 6 тұрғын секторға бөлінген. Осыған орай әрбір тұрғын секторда жеке кәсіпкерлер қосалқы мердігер ретінде тартылып, қоқыс алу жұмыстары жүргізіліп келеді. Әрбір көшеден алынатын қоқыстарға жұмыс кестесі түзілген. Бұл жөнінде күнделікті атқарылған жұмыстар бойынша 109 бірыңғай байланыс орталығына мәлімет жолдануда. Белгіленген күннен бұрын көше бойына шығарылған қоқыс иелеріне түсіндірме жұмыстары жүргізіліп, екінші рет қайталанған жағдайда айыппұлдар салынады.
Жоғарыда аталғандай тазалықпен мемлекеттік сатып алу конкурсынан жеңіп алған екі мекеме айналысады. Келісім-шарт негізінде қаладағы көшелерді сыпырып, лотоктың ішіне толған, аяқжолдарда жатқан қоқыстарды тазалайды. Жол бойындағы скверлер мен аллеяларды тазалайды. Олардың міндетіне осы ғана кіреді. Әрбір үйдің қоқысын шығару олардың міндетіне жатпайды.
Тұрғындар екі нәрсені айқын түсінуі керек дейді сала өкілдері. Екі түрлі қоқыс бар. Бірі көшедегі, қоғамдық нысандардағы қоқыс, екіншісі – қатты тұрмыстық-қалдық. Тұрғынның үйінен шығатын қоқыс. Үйінен шығатын қоқысты тұрғынның өзі ақша төлеп шығаруы керек. Бірақ, қалада көп адам қоқысқа ақша төлемейді, ондай әдет қалыптаспаған. Әлгі екі мекеме тек көшенің қоқысын тазалауы тиіс, бірақ адамдар қоқыстарын пакеттер мен қапшықтарға салып, жол бойына тізіп қояды. Қалада қоқыс күнде алынатын 1-санатты Тәуке хан, Б.Саттарханов, Қазыбек би, С.Ерубаев, С.Қожанов секілді көшелер бар, 2-санаттағы қоқыс аптасына 2-3 рет алынатын көшелер, 3 санаттағы аптасына 1 рет қоқыс алынатын ішкі көшелер бар.
Осыған байланысты қалалық инфрақұрылым және коммуналдық шаруашылық бөлімінің басшысы Нұрсұлтан Жарасов өз сөзінде: «Тұрғындар кестені біледі. Бірақ, соған қарамастан қалаған күні қақпасының сыртына қоқысты үйіп қояды. Лотоктарға қойып кетеді. Пакеттердің аузы-мұрнынан шығарып қатты тұрмыстық қалдық қана емес, тамақ қалдықтарын да қоя салады. Ол тамақ қалдықтарын түнімен ит-құс түрткілеп, шашып, ақтарып кетеді. Өте тұрпайы көрініс. Одан қала берсе, үйінде жөндеу жүрсе құрылыс қалдықтарын шығарады, малдың қиына дейін қапшық-қапшық қып көше бойына шығарады. Көшені тазалайтындар амал жоқ, ол қоқысты алып кетеді. Негізінде 3 көшеге 1 жүк көлігі қарастырылған, алайда 1 жүк көлігі 1 көшенің басында-ақ толып қалады. Бір көліктің орнына 3 немесе 5 көлік жұмсалады. Ал, қалған 6 көліктің шығынын кім төлейді? Ол көліктердің май-суы, шығындары болады, оны да ескеру керек. (Қоқыс шығарудың өзінің нормативі бар: ол жан басына шаққанда 0,5 кубтен аспауы тиіс).
Сол себепті былтырдан «БТО-Түркістан» деген мекеме құрылып, жұмыс істеп жатыр. Олардың міндеті тазалық мекемесінің түбіртегін таратады, қоқыс жинау қызметінің қаржысын жинайды. Тұрғындар арасында түсіндіру жүргізіп, түсінбегендерінен сот арқылы өндіріп қаржы жинайды. Көпке топырақ шашқандай болмайын, алайда айтпасқа амалым жоқ: тұрғындарда ішкі мәдениет жетіспейді. Ауланың сыртына қоқысты шығарса сонымен бітті ме? Жеке тұрғын үйде азаматтар қоқысты ауласының ішінде сақтауы керек. Кестеде бекітілген күні ғана шығаруы керек. Сол кезде оны тазалық мекемесі алып кетеді, тазалық болады. Алайда, осыған халықты үйрете алмай жатырмыз. «БТО-Түркістан» мекемесін құру себебіміз де осы. Аталған 2 мекемеде бар-жоғы 500 адам жұмыс істейді, қалада 875 көше, 220 мың тұрғын бар. Оның бәрін қамту мүмкін емес. Сондықтан тұрғындар саналы түрде әуелі өздерін өзі сыйлап, тазалықты әркім өзінен бастаса тазалықшылардың жұмысын жеңілдетсе деген тілегім бар»,-деп тұрғындарға тазалықшылардың мәселесіне түсіністікпен қарауын сұранды.
ҚАЛДЫҚТЫ КӘДЕГЕ ЖАРАТУ – УАҚЫТ ТАЛАБЫ
«Қазақстанның экономикалық дамуының жаңа парадигмасы еліміздің бәсекелік артықшылықтарын тиімді пайдалануға және өндіріс саласындағы еңбек, капитал, ресурстар, технология сияқты негізгі факторлардың әлеуетін барынша ашуға негізделеді»,-деді Мемлекет басшысы.
Қазақстанның аумағындағы тұрмыстық қалдықтар мен өндірістік реурстарды барынша қалдықсыз пайдалану мәселесі алдымыздан шығуда. Түркістан қаласының іргесінде Шойтөбе елді мекенінде тұрмыстық қалдықтарды тастауға арналған полигон бар. Аумағы 17.85 гектар құрайды. Жыл сайын қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға есебі беріліп отырады. Экологиялық талаптарға сәйкес залалсыздандыру жұмыстары үнемі жасалып отырады. Аталған полигонға 2019 жылдан 2023 жылға дейін қоршаған ортаны қорғау эмиссиясының рұқсаты алынған (ҚР Энергетика министрлігінің 07.08.2019 жылғы қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат алу талап етілетін объектілердің 1-санаттағы №KZ26VCZ00427111).
ҚР Энергетика министрлігінің шешіміне сәйкес полигонға жылына 30 мың тонна тұрмыстық қатты қалдық орналастыруға рұқсат берілген. Қоқыс полигоны 2010 жылдан бастап пайдалануға берілген. Полигонның жобалық сыйымдылығы – 1 млн 250 мың тонна. Заңсыз полигондар «Бірлік» секторында, Кентау тасжолы бойында тағы да бірнеше нүктелерде болған, оған тиісті шаралар көріліп, ретке келтірілді дейді мамандар. Арнайы тақтайшалар орнатылды. Жергілікті полициямен бірге рейдттік шаралар ұйымдастырып, заңсыз полигондарға қоқыс тастаған көліктерді ұстап, айыппұл салынған. Бұл жұмыстар өз нәтижесін беруде. Белгіленбеген орындарға қоқыс тастау фактілері бойынша Түркістан қаласына қарасты бес аумақ тіркелуде. Қазіргі таңда жергілікті әкімдік тарапынан қайта тазалау, қоқыс әкелген ауыр жүк көліктеріне айыппұл салу шаралары қолданылуда. Дегенмен тұрғындар тарапынан түнгі мезгілде қоқыс тастау фактілері тоқтамай тұрғанын айта кету керек. Бұл жөнінде бірнеше рет рейдтік іс-шаралар жүргізілді.
Қалада қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптау бойынша жалғыз «Акимов Ш.Ш.» ЖК мекемесі ғана жұмыс істейді. Олар Полигонда қоқысты сұрыптау жұмыстарын атқарады. Қағазын, пластигін, темірін, шынысын, ағашын бөлек сұрыптап, Шымкенттегі, Темірландағы қайта өңдеу цехтарына жеткізіп, өз пайдаларын айырады. Қоқысты сұрыптау қуаты (тонна/жыл) 3000-3500 тн. 2022 жылғы есеп бойынша 36 тонна макулатура, 1848 тонна пластик, 480 тонна шыны, 1136 тонна басқада қоқыстар сұрыпталған. Осы бағытта жұмыс істеп тұрған «Акимов Ш.Ш.» ЖК шағын мекеме. Бұл салаға әлеуетті инвестор тартылса, тұрмыс қалдықтарын халықтан тікелей жинайтын, немесе арнайы контейнерге сұрыптап тастап жинап алатын деңгейге жетсе, тазалық мәселесі біршама жақсарар еді. Қоқыстың барлығын кәдеге жаратады. Әзірге қалада қоқысты сұрыптап, әжетке жарататын өндіріс орны жоқ. Әлемдік тәжірибеде бұл өте тиімді, пайдасы мол жоба болып саналады.
Мемлекет басшысы Жолдауында: «Қазақстан – біздің жалғыз ғана Отанымыз. Оның іргесі берік, керегесі кең, төрт құбыласы түгел болуы – өз қолымызда. Бабалардан мирас болған ұлан-ғайыр жерді қорғау, оны өркен-дету – біздің перзенттік парызымыз. Мен еліміздің әрбір азаматын осы қасиетті парызға адал болуға шақы-рамын. Берекелі бірлігімізді сақтап, табанды еңбек етсек, Отанымызды көркейтіп, ұрпаққа дамыған мемлекет ретінде табыстасақ, бабалар аманатына адалдық деген – осы!»,-десе бұл мақсаттағы кешенді шараларды жүзеге асыруға киелі шаһардың үлкен-кішісі белсене атсалысуда. Түркістанның киелі рухани шаһар ғана емес еліміздегі әсем де бау-бағы мол мегаполиске айналатын шағы алда.
Ескендір ЕРТАЙ.